Atık Yönetimi Hiyerarşisi

Atık, üreticisi veya fiilen elinde bulunduran gerçek veya tüzel kişi tarafından çevreye atılan veya bırakılan ya da atılması zorunlu olan herhangi bir madde veya materyali şeklinde tanımlanmıştır. (Atık Yönetimi Yönetmeliği-AYY)
Dünya nüfusunun zamanla artmasıyla atık miktarının da doğrusal olarak artacağı öngörülmektedir.  TÜİK’in 2018 yılı belediye atık istatistiklerine göre, Türkiye’de kişi başı günlük ortalama atık miktarı 1.16 kg olarak hesaplandı. Bu rakam üç büyük şehirde ise İstanbul için 1.28 kg, Ankara için 1.18 kg ve İzmir için ise 1.18 kg olarak belirlenmiştir. Atıkların yüzde 67.2’si düzenli depolama tesislerine gönderilirken, yalnızca yüzde 12.3’ü geri kazanım tesislerine gönderildi. Kalan yüzde 0.2’si ise açıkta yakılarak, gömülerek, dereye ya da araziye dökülerek bertaraf edildi.




Kişi başı bu kadar atık oluşturan bir toplum olarak hedefimiz atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde aşağıda listelenmiş olan tedbirleri almak olmalıdır.
Atık yönetimi: Atığın oluşumunun önlenmesi, kaynağında azaltılması, yeniden kullanılması, özelliğine ve türüne göre ayrılması, biriktirilmesi, toplanması, geçici depolanması, taşınması, ara depolanması, geri dönüşümü, enerji geri kazanımı dâhil geri kazanılması, bertarafı, bertaraf işlemleri sonrası izlenmesi, kontrolü ve denetimi faaliyetlerini ifade eder.  (AYY)

1. Önleme:

Ürünlerin yeniden kullanılması veya kullanım ömürlerinin uzatılması ile atık miktarının azaltılması, ürün üretiminde zararlı maddelerin azaltımı ve üretilen atığın çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirilmesine ilişkin herhangi bir madde ya da malzeme atık haline gelmeden önce alınacak tedbirleri ifade eder.
İlk tedbirin atığın oluşumunu önlemek olması atıktan oluşacak tehlikeleri de mimimize edeceğinden önemli bir adımdır.  Atığı önlemek için doğal kaynaklarımızı olabildiğince az kullanmak, mümkünse yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmayı tercih etmeliyiz.
Bir ürünü satın alırken “Buna gerçekten ihtiyacım var mı?”, “Aldıktan sonra kaç kere giyeceğim?” gibi sorular sormak gerekli. Verdiğimiz cevaba göre yapılması gerekende ortaya çıkmış olacak.

2. Azaltma:

Atık azaltımı; atık üretiminin önlenmesi, üretilen atığın kalitesinin arttırılması, zararlarının indirgenmesi, geri dönüşümün, yeniden kullanımın ve geri kazanımın özendirilmesi olarak ifade edilmektedir. 
Atığın oluşumu engellenemiyorsa ancak sonraki adımımız atığı azaltma olmalıdır. 

3. Yeniden Kullanma:

Ürünlerin ya da atık olmayan bileşenlerin tasarlandığı şekilde aynı amaçla kullanıldığı herhangi bir işlemi olarak ifade edilir. Bu adımda ürünün atık olmadan önce olabildiğince tekrar kullanımı sağlanmalıdır.
Ağabey ya da ablalarımızın küçülen kıyafetlerini tekrar giymesi gibi evde yapacağımız basit uygulamalarla atığı tekrar kullanarak atık oluşumunu azaltmaya destek olabiliriz.

4. Geri dönüşüm:

Enerji geri kazanımı ve yakıt olarak kullanımı ya da dolgu yapmak üzere atıkların tekrar işlenmesi hariç olmak üzere, organik maddelerin tekrar işlenmesi dâhil atıkların işlenerek asıl kullanım amacı ya da diğer amaçlar doğrultusunda ürünlere, malzemelere ya da maddelere dönüştürüldüğü herhangi bir geri kazanım işlemini ifade eder.
Tekrar kullanımı artık mümkün olmayan atıklar için geri dönüşüm süreci uygulanmalıdır. Bu şekilde ürün bir başkası için hammadde olarak kullanılabilir. Geri dönüşümün uygulanması atık düzenli depolama alanları ve yakma tesislerine ihtiyacı azaltması nedeniyle de çok önemlidir.

5. Enerji Geri Kazanımı:

Enerji geri kazanımı; geri dönüştürülmesi mümkün olmayan atıklardan anaerobik (oksijensiz) çürütme, yakma, piroliz, gazlaştırma ve düzenli depolama sahası yöntemleri ile gaz elde edilmesidir. Elde edilen gaz yakıt olarak kullanılabilmekte ya da çeşitli işlemler sonucunda elektrik ve ısı elde edilebilmektedir. Ülkemizde bu konuda faaliyet gösteren Çevre İzin ve Lisans belgesine sahip firmalar aracılığı ile yerine getirmek mümkündür.

6. Bertaraf:

İkincil amacı enerji geri kazanımı olsa dahi geri kazanım olarak kabul edilmeyen işlemlerden herhangi birini ifade etmektedir. Bu adıma kadar listelenen maddeleri yerine getiremiyorsak son çare bertaraf olmalıdır.


02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği’nin 1. Maddesinde ilgili yönetmeliğin amaçları:
a) Atıkların oluşumundan bertarafına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetiminin sağlanmasına,
b) Atık oluşumunun azaltılması, atıkların yeniden kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı gibi yollar ile doğal kaynak kullanımının azaltılması ve atık yönetiminin sağlanmasına,
c) Çevre ve insan sağlığı açısından belirli ölçütlere, temel şart ve özelliklere sahip, bu Yönetmeliğin kapsamındaki ürünlerin üretimi ile piyasa gözetimi ve denetimine,
ilişkin genel usul ve esasların belirlenmesidir.
şeklinde açıklanmıştır.



Kaynakça
02.04.2015 tarih 29314 sayılı Atık Yönetimi Yönetmeliği
http://www.escarus.com/cop-degil-atik-atik-yonetimi
https://sifiratik.co/2018/10/17/entegre-atik-yonetimi-hiyerarsisi-nedir/
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/313287